Ropczyce. Pochodzenie nazwy

Specjaliści od nazw miejscowości późno zainteresowali się Ropczycami, a analizy nazwy Ropczyce prowadzone przez językoznawców nie przedstawiają się jednoznacznie. Do dzisiaj funkcjonują aż trzy różne hipotezy próbujące objaśnić jej pochodzenie.

W 1906 r. próbował ją objaśnić Józef Sulisz, etnograf pochodzący z Ropczyc i poświęcający rodzinnym okolicom wiele uwagi. W jednym ze swoich artykułów pisał „Pierwotnymi osadnikami mieli być Niemcy, a ponieważ w tych stronach były wtedy liczne bandy rozbujnicze, stąd nazwali swoją osadę z niemiecka Raub-schiitze, aby się miano na baczności przed najazdami"¹. J. Sulisz zaczerpnął to zapewne z opowieści ludowych i nie porównał z danymi historycznymi. Nie ma bowiem żadnych informacji źródłowych, które by pozwoliły sądzić, że „pierwotnymi osadnikami mieli być Niemcy", ani też w średniowieczu nie została zanotowana forma nazwy Raub-schiitze. Opowieść J. Sulisza potraktować trzeba jako baśń ludową świadczącą o tym, że nazwa intrygowała już naszych przodków². 

W roku 1975 wyszła drukiem książka A. Orzechowskiej o nazwach miejscowych dawnego powiatu pilzneńskiego. Wśród innych nazw tego powiatu znalazły się także Ropczyce. Chcąc objaśnić pochodzenie nazwy A. Orzechowska wyszukała historyczne zapisy, wśród których przytacza następujące: Ropczyca (1362 r.), Ropczicze (1391 r.), Antiąua Robczicze seu Chechli 1420, Rop-czycze 1470—80, Ropczicze 1581, Ropczyce XIX w. Twierdzi, że termin pochodzi od osobowego określenia Ropek. Taka nazwa osobowa została zanotowana w 1482 r.³.

W cztery lata później w 1979 r. nazwie Ropczyce poświęcił prof. Stanisław Rospond artykuł pt. Ziemia Ropczycka w świetle nazewnictwa. Z nazwą Ropczyce wiąże zapisy: Rapschycza z roku 1254 z dokumentu odnoszącego się do darowizn na rzecz klasztoru w Szczyrzycu , zapis Ropczyca z 1362 r. oraz Robczicze z 1420 r. Jego zdaniem nazwa pochodzi od wyrazu ropka, ropa oznaczającego ciecz gęstą, oleistą. Nazwa Ropczyca pierwotnie odnosiła się prawdopodobnie do rzeki, dziś zwanej Wielopolką, a wtórnie została przeniesiona z rzeki na osadę nad nią położoną.

W roku 1980 nazwą Ropczyce zajął się Kazimierz Rymut, pochodzący z Checheł. Opierając się na średniowiecznych zapisach typu Robczicze wysunął przypuszczenie, że nazwa w średniowieczu brzmiała Rob-czyce, a dopiero wtórnie, w wyniku upodobnienia fonetycznego, uległa przekształceniu w Ropczyce. Pochodzi, jego zdaniem, od nazwy osobowej Robek. Nazwa Robek genetycznie związana jest z wyrazem robić. Analogicznie zbudowana jest czeska nazwa miejscowa Robćice.

W tym kontekście dyskusyjne są trzy zagadnienia:

• od kiedy nazwa notowana jest w źródłach historycznych? 
• jak brzmiała pierwotnie?
• jakie jest jej pochodzenie?

Za czasów Bolesława Wstydliwego w roku 1254 wystawiony został dokument stwierdzający, że Klemens i Marek darowali klasztorowi Cystersów w Szczyrzycu znaczne dobra ziemskie. Dokument wylicza wsie, które przypadły klasztorowi, jak też obszary, z których będzie pobierał daniny. Wyliczonych zostało kilkanaście wsi leżących w okolicy Szczyrzyca i na południe od Krakowa, nad Dunajcem i Rabą. Wśród nabytych przez klasztor posiadłości znalazły się: „Raba in uno littore. Item aque, que dicuntur Poronin ambe, addentes et Campos et Prata sic nominatos: Dlu-gepole, Luzemer, Dambno, Ostrowecz, Ostrowosco, Wilczepole et insuper sal de Rapschycza”. Wsie wyliczone w tym fragmencie leżą w okolicy Nowego Targu. Są to Długopole, Ludźmierz, Dębno i zagadkowa Rapschycza. Dokument ten opublikował F. Piekosiński w pierwszym tomie Kodeksu dyplomatycznego Małopolski (nr 40). Zagadkowy zapis Rapschycza F. Piekosiński opatrzył komentarzem: „Ropczyce, miasteczko powiatowe w obwodzie tarnowskim”. Komentarz F. Piekosińskiego przyjęli naukowcy za pewnik naukowy, a w ich ślady poszli autorzy różnych opracowań regionalnych i informatorów.

Zdaniem Kazimierza Rymuta przeciwko słuszności komentarza F. Piekosińskiego przemawia m.in. to, że wszystkie wyliczone posiadłości klasztoru leżały na południe od Krakowa do Poronina, nad Rabą i Dunajcem. W dokumencie nie ma danych, by przypuszczać, że dobra te sięgały tak daleko na wschód aż do Ropczyc. Forma zapisu Rapschycza nie zezwala na wariant Ropczyca, ale tylko z początkowym Ra-. Nowsze badania historyczne nad średniowiecznym wydobywaniem soli zdają się przemawiać za tym, że zapis Rapschycza z 1254 r. odnosi się do dzisiejszej Rabki. Rymuta należy wyłączyć zapis Rapschycza z 1254 r. z historii nazwy Ropczyce. Zawarta uwaga Franciszka Piekosińskiego (wywodzącego się z Ziemi Ropczyckiej), spowodowała pewne zamieszanie w badaniu nazwy Ropczyce. 

W jednym z przywilejów króla Władysława z roku 1444 przytoczony został starszy dokument wystawiony przez Kazimierza Wielkiego w 1356 r., dotyczący prawa magdeburskiego stosowanego przez zamek krakowski. W sądzie najwyższym prawa niemieckiego na zamku krakowskim zasiadało wówczas kilku wójtów, wśród nich także „de Bochnia et Wieliczka, Ropczyce et Lipnica, de Myslinice, de Olkusz, de Vol-bram civitatibus". Nie wdając się w ocenę, czy Ropczyce były już wówczas miastem, jedno jest pewne, że forma językowa nazw i ich pisownia nie pochodzą z wieku XIV, ale z okresu znacznie późniejszego.

Dokument lokacyjny dla Ropczyc wystawiony został 3 marca 1362 r. w Krakowie nie zachował się w oryginale, znany jest dziś z odpisu zamieszczonego w księdze oblat znajdującej się w archiwum na Wawelu. Wydany został przez F. Piekosińskiego w pierwszym tomie Kodeksu dyplomatycznego Małopolski pod numerem CCLXVI (266). Czytamy w dokumencie, że król Kazimierz zezwala braciom Janowi i Mikołajowi zwanym „Gielnicow”w posiadłości królewskiej „dictam wulgariter videlicet Ropczyca una cum syluis eidem adiacentibus in fluuio Brzeznica inter yillas Witko-wice et Lopucka in terra cracouiensi et territorio biecensi sitam” lokować „ex eadem villa ciuitati iure theutonico scilicet magdeburgensi, no-men eidem ciuitati simile Ropczyca”. Dalej wymienia się jeszcze „here-ditatem dictam antiąuam Ropczyca”. Dokument lokacyjny mówi więc o posiadłości zwanej Ropczyca, na terenie której lokowane zostało miasto zwane Ropczyca, i że istniała inna posiadłość zwana Stara Ropczyca.

Nazwa miasta pojawia się w źródłach historycznych w drugiej połowie XIV w. tj. w1356 i 1362 r. Chcąc odpowiedzieć na drugie pytanie, jak brzmiała nazwa w średniowieczu, należy przyjrzeć się innym zapisom.
W dokumencie zakonu koprzywnickiego wystawionym w 1363 r. wśród świadków wymieniony jest Zbygniew „de Ropaczycz”. Niezbyt wiadomo, czy chodzi tu o Ropczyce. Dokument zachował się w późniejszej kopii. Kolejne zapisy pochodzą dopiero z lat dziewięćdziesiątych XIV w. W dokumencie z roku 1391 dotyczącym plebana ropczyckiego nazwa miasta została zapisana kilkakrotnie Robczicze, a raz Robszicze. Jest to pierwszy dokument dotyczący Ropczyc, który zachował się w oryginale. W przywileju lokacyjnym Gnojnicy z 1394 r. wspomniane są także Ropczicze. Gnojnicy dotyczy też dokument z 1397 r., w którym wymieniony jest Więcesław „de Ropczicze”. Oba dokumenty zachowały się w późnych kopiach. W kolejnym dokumencie z 1396 r., zachowanym w oryginale, nazwa zapisana jest jako Robczicze. Z roku 1399 pochodzą dwa dokumenty dotyczące Ropczyc. W jednym z nich, nazwę zanotowano jako Ropschice, w drugim, zachowanym w kopii, jako Ropczicze i Robczicze. W krakowskich zapiskach sądowych z roku 1400 zachował się zapis Robcice. Do końca XIV w. nazwa została zanotowana w pięciu różnych wariantach: Ropczyce (1356, 1394, 1397, 1399), Ropczyca (1362), Robczyce (1391, 1399, 1400), Robszyce (1391), Ropszyce (1399). Warto również zwrócić uwagę, na fakt, że zapisy -b- pochodzą z dokumentów zachowanych w oryginałach.
Z XV wieku zachowało się więcej dokumentów, w których wymieniona została nazwa miasta. Notowana jest ona w trzech wariantach: Robczyce i Ropczyce oraz Robszyce.

W wieku XVI spotykamy zapisy typu Robczicze, Ropczicze, Ropszyce. Pisownię Robczyce spotyka się jeszcze w wieku XVII, np. w Lustracji dóbr królewskich województwa sandomierskiego, z lat 1660 – 1664.

Podsumowując przegląd historycznych zapisów nazwy, należy stwierdzić, że w przeszłości nazwa notowana była jako Ropczyce, Ropczyca, Ropszyce, Robczyce.
Zadaniem Kazimierza Rymuta nazwa Ropczyce pierwotnie brzmiała Robczyce, wtórnie w wyniku przeobrażeń fonetycznych przekształciła się w Ropczyce. Pochodzi od nazwy Robek, ta od podstawy rob- znanej z wyrazu robić. Kazimierz Rymut postawił hipotezę, że osadę założył jakiś Robek. Z tej osady w XVI wieku powstało miasto, które przyjęło nazwę przedkolacyjnej osady.

Wyżej zaprezentowane hipotezy odnośnie do powstania nazwy miasta Ropczyce, funkcjonują we współczesnej onomastyce. Ostateczne i jednoznaczne objaśnienie nazwy pozostaje nadal jako jeden z istotnych problemów badawczych związanych z historiografią Ziemi Ropczyckiej.

Grażyna Woźny

1. J. Sulisz, Zapiski etnograficzne z Ropczyc, t. 12, „Lud” 1906, t. 12, s.57-81.
2. K. Rymut, Pochodzenie nazwy Ropczyce [w:] Ropczyce. Zarys dziejów pod red. W. Bonusiak i F. Kiryk, Rzeszów 1991, s. 31 – 39.
3. A. Orzechowska,Nazwy miejscowe dawnego powiatu pilzneńskiego oraz prawobrzeżnych części dawnych powiatów sandomierskiego i wiślickiego, Wrocław 1975, s. 50.

• « poprz.
• nast. »

Szczegóły

Kategoria: Artykuły

Opublikowano

Piotr Skałuba

Odsłony: 6954